چالش‌های منطقه‌ای گذار از واردات به صادرات گاز:

در پایان سده بیستم، پس از این که شرکت‌های بین‌المللی نفت بر وجود گاز طبیعی در میدان‌های گازی واقع در آب‌های شمال اسکندریه مصر و بندر سعید تأکید کردند، نخستین اکتشافات گاز طبیعی در مناطق دریایی اسرائیل آغاز شد. اسرائیل در ابتدا با چالش گوناگونی روبرو شد و اکتشافات نخستین برای خودکفایی و امکان صادرات مهم نبود، ولی سپس در آب‌های شمالی دریای مدیترانه اکتشافات مهمی انجام شد. چنانچه در بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳، چند میدان گازی در آب‌های عمیق دریای مدیترانه کشف شد. مهمترین این میدان‌های گازی «تامار» و «لویاتان» و سپس یک میدان گازی به نام «کاریش» در حدود ۱۰ مایل دریایی با آب‌های منطقه لبنان بود. میدان گازی تامار در فاصله ۸۰ کیلومتری شهر بندری «حیفا» در دریای مدیترانه و اهمیتی راهبردی برای مقامات تل‌آویو دارد. این میدان در سال ۲۰۱۳ به بهره‌برداری رسید. همچنین میدان گازی لویاتان در فاصله ۱۳۰ کیلومتری بندر حیفا حدود ۵۱۰ میلیارد مترمکعب ذخیره دارد. به‌علاوه میدان‌های گازی دیگری همچون نوا، ماری، دالیت، روت، حنا و ... نیز کشف شده است. در همین راستا اسرائیل تلاش می‌کند با بخشی از ظرفیت میدان گازی لویاتان را به صادرات اختصاص دهد و با نگاهی به آینده بخشی را ذخیره و برای رسیدن به صادرات، در سال‌های آینده بزرگترین اکتشاف‌ها را انجام دهد. در این بین هر چند اسرائیل یکی از واردکنندگان انرژی بود و یکی از بزرگ‌ترین مصرف کنندگان گاز طبیعی در حوزه مدیترانه بود و پیش از سال ۲۰۱۳ تا حدود زیادی به واردات گاز از کشور مصر وابسته بود (۴۰ درصد از انرژی این رژیم را تأمین می‌کرد) اما اندک‌اندک در سال ۲۰۲۰ به یکی از صادرکنندگان گاز تبدیل می‌شود. در واقع اسرائیل در صورتی که بتواند طرح‌های خود را در زمینه استخراج و فروش گاز به نتیجه برساند ظرف ۳۰ سال در حدود ۱۵۰ میلیارد دلار درآمد کسب خواهد کرد. در این میان برای رسیدن به آن گام‌های زیادی را برداشته شده است. در واقع اگر تمام برنامه‌های اسرائیل درست پیش بروند به یکی از صادرکنندگان مهم گاز در منطقه تبدیل خواهد شد؛ اما برای رسیدن به این منظور چالش‌های بسیاری فراروی خود دارد. نوشتار زیر به بررسی چالش‌های منطقه‌ای و اختلافات گذار از واردات به صادرات گاز اسرائیل توجه کرده است.

اختلافات با مصر و اکتشافات اخیر گازی قاهره:

تا سال‌های اخیر مصر بر اساس یک قرارداد ۲۰ ساله به اسرائیل گاز می‌فروخت، اما سال ۲۰۲۰ در پی حمله تندروها به خطوط لوله در شبه جزیره سینا مصر صادرات گاز را قطع کرد. این رویکرد هر چند موجب شده است تا مصر برای پرداخت یک میلیارد و ۷۶۰ میلیون دلار غرامت به اسرائیل بابت عدم صادرات گفتگوهای مربوط به واردات گاز از میدان‌های جدید اسرائیل در دریای مدیترانه شروع کند و حتی قرار شده بود اسرائیل از میدان گازی دریایی لویاتان به مدت ۱۰ تا ۱۵ سال از طریق یک خط لوله زیردریایی گاز طبیعی به مصر صادر می‌کند. در این بین در این رویکرد مصر از صادر کننده گاز به اسرائیل تبدیل به وارد کننده گاز می‌شد؛ اما در بعد دیگری اخیراً یک از بزرگترین میدان گاز طبیعی شناخته شده در جهان در سواحل مصر کشف شده است، و پیش‌بینی می‌شود تا دهه‌های آتی پاسخگوی نیازهای گازی مصر باشد؛ یعنی کشف ظرفیت 30 تریلیون متر مکعبی این میدان در حالی بود که اسرائیل به فروش گاز خود به مصر بسیار امیدوار بود و مصر را به‌عنوان نخستین بازار برای فروش گاز و صادرات مد نظر داشت. در این شرایط از دست دادن مصر به‌عنوان نخستین بازار فروش گاز ضربه‌ای دردناک به اسرائیل است و مصری‌ها از ادامه توافقات خود با طرف اسرائیلی در زمینه تأمین گاز موردنیاز مصر دست کشیده‌اند. گذشته از این نیز باید توجه داشت که با توجه به نامشخص بودن مرزهای دقیق دریایی و مناطق انحصاری و... در مدیترانه شرقی اصولاً بسترهای برای اختلاف بر سر منابع گازی بین اسرائیل و مصر در میدان‌های گازی منطقه چون لوایتان وجود دارد و می‌تواند چالش مهمی بر سر صادرات گاز اسرائیل باشد.

چالش صادرات به اردن

اردن نزدیک به ٩٠ درصد از نیازهای انرژی خود را با واردات تأمین می‌کند و پس از اختلال‌ها و توقف‌های پیاپی در واردات گاز از مصر به دنبال تضمین امنیت عرضه انرژی است. در این بین در واقع اردن از یک سو توافقنامه صلحی با رژیم صهیونیستی امضا کرده و اکنون مد نظر مقامات اسرائیلی برای صادرات گاز است از سوی دیگر نیز دولت اسرائیل یادداشت تفاهم‌هایی را با اردن در زمینه استخراج گاز از میدان گازی لوایتان به امضا رسانده و حتی نخست وزیر رژیم صهیونیستی، توافقنامه فروش گاز از میدان‌های گازی دریای مدیترانه به اردن را برای بیش از ١۵ سال تایید کرده است؛ اما این امر وارد مرحله قرارداد نشده است و در یک سال گذشته نیز دامنه اختلاف بین اردن و اسرائیل موجب شد کمیته انرژی پارلمان اردن با واردات گاز از اسرائیل مخالفت کرد. در کنار این نیز باید توجه داشت که اردن می‌تواند به گزینه‌هایی دیگری چون واردات گاز از مصر و یا حتی ایران و قطر نیز فکر کند که به نوبه خود می‌تواند چالش مهمی بر سر صادرات گاز اسرائیل باشد.

چالش اختلاف با لبنان:

در واقع هر چند اسرائیل ادعا می‌کند که سعی در کسب مجوز برداشت گاز و نفت از منطقه‌ دریایی و ساحلی متعلق به خود دارد، اما لبنان با نقشه اسرائیل از مرزهای آبی مخالف است و نقشه خود را در سال ۲۰۱۰ به سازمان ملل متحد ارائه داده است. در همین راستا مقامات لبنانی اعتقاد دارند اعماق آب‌های جنوب لبنان حاوی ۱۲ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی است و حوزه گازی «کاریش» در ۴ کیلومتری آب‌های منطقه‌ای لبنان قرار دارد و میدان گازی تامار مد نظر اسرائیل فاصله چندانی از مرزهای دریایی لبنان ندارد و احتمال تداخل بین این چاه و آب‌های منطقه‌ای لبنان قطعی است. در این میان از آنجایی که دو طرف در وضعیت جنگی هستند از یک سو توافق طرف‌های لبنانی مبتنی بر اختلافات مرزی نمی‌تواند مانعی در برابر حق لبنان در استفاده از ثروت‌های گازی این کشور شود و پیام‌های لبنان مبنی ‌بر عدم تجاوز به حقوق دریایی و نفتی لبنان به اسرائیل رسیده است. از سوی دیگر نیز حزب الله همواره آماده ضربه زدن به تأسیسات گازی اسرائیل در دریا است و عدم حل این مشکل به نوبه خود می‌تواند چالش مهمی بر سر صادرات گاز اسرائیل باشد.

چالش اختلاف با فلسطین:

جدا از نوع نگاه‌های مبتنی بر اشغال گری اسرائیل از منظر بسیاری از دولت‌ها تنها بخشی از ثروت گازی در دریای مدیترانه متعلق به اسرائیل است. در این میان اگر به منابع گازی ساحلی فلسطین بنگریم در سال ۱۹۹۹ بیش از ۱.۱ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی در آب‌های منطقه‌ای فلسطین در نزدیکی سواحل غزه کشف شد و دولت فلسطین در سال ۲۰۱۲ اعلام کرد که میدان گازی جدیدی در سواحل دریای مدیترانه در النصیرات واقع در وسط نوار غزه کشف شده است. در این میان هر چند اسرائیل به‌طور رسمی و در قالب کمپ دیوید حقوق حاکمیتی مقامات فلسطینی را در دریا به رسمیت می‌شناخت اما در گذر سال‌ها مانع بهره برداری از آن می‌شود و بدون هیچ گونه توجهی به حقوق فلسطینیان به گونه مستقیم و غیرمستقیم عملاً بر روی این منابع چنبره زده است. در همین راستا وزیر دفاع اسرائیل در سال ۲۰۰۷ به‌صراحت بیان کرد باید با عملیات نظامی، حماس را وادار کرد از ادعای مالکیت خویش بر دریای مدیترانه دست بکشد و تنها به سواحل آن بسنده کند. در این میان هر چند اسرائیل تلاش می‌کند مرزها و مناطق دریایی فلسطینیان را کاسته و عملاً میدان‌های گازی را تصرف خود داشته باشد آام باقی ماندن چالش با فلسطینیان بر سر منابع گازی نیز می‌تواند چالش مهمی بر سر صادرات گاز اسرائیل باشد.

چشم انداز فرارو:

هر چند اسرائیل از پایان سده بیستم بر وجود گاز طبیعی در میدان‌های گازی نزدیک به خود تأکید کرده است اما برای برداشت در کوتاه مدت و میان مدت با چالش‌های فراروانی روبرو است. در واقع در کنار نیاز گسترده اسرائیل به گاز داخلی و دریای مدیترانه و اهمیتی راهبردی آن برای مقامات تل‌آویو و صادرات در حالی است که اختلاف بر سر منابع با کشورهای عربی منطقه همچنان ادامه دارد و حتی ممکن است این اختلاف منجر به جنگ‌هایی با لبنان و غزه با اسرائیل گردد.