محترم انجنیر صدیق قیام یکی از چهره‌های برازنده، توانمند و درخشان دنیای علم و هنر موسیقی وطن عزیز ما میباشد، که بیشترینه سالهای زندگـی خود را در تحقیق و پژوهش در عرصه علم و هنر موسیقی وقف نموده است.

محترم صدیق قیام ابتدا در جهت فراگـیری هنر موسیقی از نوازندگـی آلات موسیقی به این هنر رو آورد. بعدا آهسته‌آهسته به‌وسیله کورسهای موسیقی به آوازخوانی آهنگ‌های پشتو و دری پرداخت.

 قیام صاحب مطابق عنعنه موسیقی دانان حرفوی نزد استاد رحیم بخش زانوی شاگـردی زده و در فراگـیری خوب‌تر و بهتری اساسات هنر موسیقی پرداخت.

استاد مددی هنرمند مبتکر، چهره شناخته‌شده، مشعل‌دار هنر موسیقی و یکی از نخبه‌گـان دنیای ادب و فرهنگ کشور ما در مورد شخصیت علمی و هنری محترم صدیق قیام در یکی از نوشته‌های خود چنین مینگـارد:

((در مورد جناب انجنیر صدیق قیام باید بگویم که ایشان یک فرهنگی فرهیخته و یک دانشمند چندبعدی میباشد که در حال حاضر نه تنها در عرصه انجنیری ساختمان یک مهندس تحصیل یافته و خدمت نشان داده می‌باشند بلکه در زمینه‌های گوناگون هنر موسیقی از جمله پیش‌کسوتان این هنر بشمار می‌روند. جناب ایشان آوازخوانی کرده‌اند، نوازنده خوبی بعضی از آلات موسیقی افغانی می‌باشند، در فراگیری اساسات موسیقی افغانی نزد استادان از جمله استاد رحیم بخش شاگردی کرده‌اند و خود برای تشنه‌گان هنر موسیقی نقش آموزگار را بازی نموده‌اند و بلاخره در جهت تحقیق و پژوهش در زمینه‌های موسیقی شرقی و غربی همتی فراوان به خرچ داده‌اند و آثاری ارزشمندی را به جامعه هنری تقدیم نموده‌اند چنانچه کتاب (از صدا تا آهنگ) یکی از آثاری بزرگ و ماندگار این نظامی هنرمند برومند افغانستان بشمار می‌رود.

از خدای بزرگ (ج) طول عمر، صحت، سعادت و پیروزی های بزرگتری برای ایشان آرزومندم.))

این مشعل‌دار هنر موسیقی، آوازخوان توانا، مبتکر و زنده دل با عشق و علاقه که به هنر موسیقی داشت در پهلوی مصروفیت‌های و کار های مسلکی و تخصصی خود در عرصه انجنیری ساختمان در اوقات فراغت با مشق و تمرین آهنگ‌هایش از طریق کورسهای موسیقی در جهت فراگیری علمی و مسلکی هنر موسیقی شرقی و غربی میپرداخت، همین دلیل بود که آهنگ‌هایش از طراوت و زیبایی خاصی برخوردار گـشت.   

محترم صدیق قیام علاقه خاص و استعداد سرشاری که به هنر موسیقی داشت توانست با مطالعات و تحقیقات مسلکی درین عرصه، مقالات و آثاری ارزشمند، معتبر و مفیدی به خاطر فراگـیری علمی و مسلکی هنر موسیقی تهیه نماید و به دسترسی علاقمندان این هنر قرار دهد.

محترم داکتر ببرک ارغند که یکی از دانشمندان فرهیخته، نویسنده گرانقدر، ژورنالیست آگاه و ورزیده، داستان‌نویس و نمایشنامه‌نویس ممتاز کشور ما است در مورد شخصیت علمي و فرهنگی محترم صدیق قیام چنین مینویسد:

((قوغی زیر خاکستر.

جناب صدیق قیام را نباید دست کم گرفت. ایشان با آگاهی، تواضع و بردباریی که دارند، جایگاه بلندی را در دنیای سحرآمیز موسیقی و در میان خنیاگران محبوب کشور به خود اختصاص داده‌اند. ایشان ارزش‌های نادری را با سروده‌ها و آفرینش‌های هنری و پژوهش‌های علمی خویش به علاقمندان هنر موسیقی عرضه نموده‌اند. شاگردان زیاد و گران‌قدری پرورده‌اند و تألیفات و فراهم آوری‌های باارزشی در عرصۀ خنیاگری و موسیقی و صدا و آهنگ خلق کرده‌اند. همانگونه که انجنیری مستعد و پرکار هستند به همان اندازه در تاریخ موسیقی و خنیاگری نیز دست بلند دارند. ایشان صاحب کتاب ورجاوندِ «از صدا تا آهنگ» استند و کمتر کسی یافته میشود که این عزیز را دوست نداشته باشد. جناب صدیق قیام عزیز ماست. قوغیست که زیر خاکستر مشتعل است.)) 

او توانسته است دانش، افکار، تجارب و اندوخته‌های علمی و مسلکی خود را بدون تعصب، کینه و حسادت از جان‌ودل به هم میهنانش و به علاقمندان هنر موسیقی تقدیم نماید.

محترم استاد داکتر صادق فطرت ناشناس که یکی از مشعل‌داران هنر موسیقی، هنرمند توانا و پرآوازه، دانشمند فرزانه و از نخبگان پرتلاش و ورزیده دنیای شکوهمند ادب و فرهنگ ما است در مورد شخصیت علمي و هنری محترم صدیق قیام در یکی از نوشته‌های خود چنین مینگارد:

((ښاغلی انجنیر صدیق قیام زموږ د موسیقۍ د معاصر تاریخ په ډګر کې هغه تکړه او پیژندل شوې علمی اوهنري څیره ده چې د افغاني اصیلې موسیقۍ په برخه کې یې په خپل توان اوامکاناتو سره نه ستړیکیدونکې هلې ځلې کړې دي.

د ده د هڅو او زیار په وسیله د موسیقۍ د علمي او مسلکي ودې، پرمختګ او پراختیا په برخه کې ګټور اثار او د پام وړ علمي او مسلکي پنځونې، تحقیقات او څیړنې تر سره شوې دي، چې دا علمي او مسلکي اثار اوسنيو او راتلونکو نسلونو ته د میراث په توګه یوه ستره شتمني او پانګه ده او له بلې خوا د محقیقینواو څیړونکو لپاره د هر اړخیزو معلوماتو په اړه داسې امکانات برابروي چې دوی به وکولای شي د خپلې علمي او هنري پنځونو او څیړنو لپاره له دغو اثارو څخه د یو ماخذ په توګه اغیزمنه ګټه پورته کړي.

ده په خپلو اثارو کې د افغاني اصیلې موسیقۍ ستر هنرمندان، سندرغاړي، د موسیقي آلات او دموسیقۍ د آلاتو غږوونکي، د افغاني موسیقۍ په بیلابیلو برخو کې هر اړخیزه معلومات او همداسې د شرقي او غربي موسیقۍ په اساساتو، علمي او مسلکي څیړنې تر سره کړې دي. زه دا ویاړ لرم چې د بیلا بیلو نورو اثارو تر څنګ د ده د اثارو څخه او په ځانګړي توګه د ده د یو ګټور اثر څخه چې (از صدا تا آهنګ) نومیږي او د افغاني موسیقۍ په تاریخ کې یو غوره لارښود او ارزښتناک اثردی، هم ګټه پورته کړیده.

ښاغلی قیام هغه تکړه او نوښتګر هنرمند دی چې له تعصب او کرکې پرته یې د موسیقۍ دهنر په برخه کې خپلو ملګرو او دوستانو ته تجربې، علمي او مسلکي زده کړې لیږدولي دي. دی د موسیقۍ د هنرپه ډګرکې ډیر شاګردان لري، خو زه غواړم د بیلګې په توګه د ده د موسیقۍ د هنر د یو تاند او ځلانده ځوان شاګرد فرهاد دریا نوم ونیسم.

ده د موسیقۍ د هنر په برخه کې ستر نوښتونه تر سره کړې دي. 

فرهاد دریا هغه تکړه او خوژبې هنرمند دی چې د خپلو کمپوزونو لپاره د اشعارو په انتخاب کې ځانګړۍ استعداد او مهارت لري.

ده خپل آهنګونه او سندرې په ډیرعالي کچه ویلې دي او په ډیر ظریفانه بڼه یې په ښکلو قالبونو کې ځای په ځای کړې دي.

دی هغه پیژندل شوې هنري څیره ده چې د خپل هیواد او هیوادوالو سره ژوره مینه لري. ده په خپلو سندرو کې له ژبني او قومي تعصباتو پرته د ملي وحدت، وطني عواطفو، انساني او اخلاقي احساساتو پیغامونه په ډیر ظریفانه توګه انځور کړې دي.

زه ښاغلي صدیق قیام ته د پاک الله څخه د لا زیاتوهستونو، بریوو او غوړیدو په هیله یم.))

محترم صدیق قیام، صاحب زنده‌گی پرافتخارء علمی، مسلکی و هنری میباشد، استعداد سرشار، توانایی فوق‌العاده علمی و هنری او، باعث شده که در بین دوستان خود از احترام، مقام و منزلت خاصی برخوردار گردد.

محترم صدیق قیام یک انسان مهربان، مؤدب، متواضع، صمیمی، با دانش، شجاع و حقیقت گو است.

به خاطر معرفی بیشتر این هنرمند عزیز، مرد سخن و ادب با او مصاحبه اختصاصی انجام داده‌ام که توجه شما دوستداران علم، ادب و هنر موسیقی را به آن جلب مینمایم.

قیام صاحب عزیز احترامات مرا بپذیرید، اجازه دهید به پرسش‌ها آغاز نمایم.

آقای مسعود!

تشکر از شما من هم به شما و از طریق شما به تمام هموطنان عزیز خود در داخل و خارج از کشور سلام‌های خود را تقدیم می‌نمایم، و در خدمت شما هستم.

پرسش: محترم قیام صاحب شما به حیث هنرمند معروف، شخصیت برازنده و مبتکر دنیای علم، و هنر موسیقی معرفی هستید. بگــذار یک بار دیگر هموطنان ما در داخل و خارج از سرزمین باستانی و مدنیت پرورما با شما بیشتر آشنا شوند.

پس مهربانی نموده در مورد زندگــی علمی، ادبی، هنری و شخصی خود به طور مختصر معلومات ارایه نماید.

پاسخ: اسم من صدیق و نام فامیلی ام قیام است. از لیسه نادریه فارغ و شامل فاکولته انجنیری "مهندسی" شدم. بعد مدت پنج سال با دوره ستاژ شامل وظیفه در ریاست تعمیرات وزارت دفاع شدم دوره ستاژ را که مربوط صنف پنجم می‌شد در حربی پوهنتون معرفی شدم و گذشتاندم و بعد همانجا به صفت آمر تعمیرات قرارگاه در بست دگروالی تعین بست شدم. در ضمن بعضی مضامین غیر نظامی را مانند مقاومت مواد, رسم تخنیکی, تیوری میخانیک و سروی را بصورت حق الزحمه در بعضی از پوهنحی های حربی پوهنتون درس هم میدادم؛ و یک کتاب رسم تخنیک راهم نوشتم، که از طرف ریاست تدریسات به چاپ رسید. بعد از سال (۱۳۵۷) دوباره به ریاست تعمیرات به خواست خودم با وجود عدم رضایت مقامات رهبری حربی پوهنتون تبدیل شدم چون ازمسلک دور می‌شدم و خوش داشتم دیزاینر ساختمان باشم. خوش بختانه موفق شدم بازهم در بست دگروالی به‌صفت دیزاینر در شعبه ساختمانی ایفای وظیفه نمودم.  

در سال (۱۹۸۴) جهت تحصیلات تخصصی در رشته ساختمان به کشور پولند رفتم. بعد از ختم مؤفقانه تخصص در رشته دینامیک ساختمان به کشور عودت نمودم.

در اواخر حکومت دوره مرحوم داکتر نجیب الله, به یکی از دفاتر ملل متحد بعد از وقت رسمی کار را شروع کردم. چون آنوقت به ندرت مردم به کمپیوتر دست رسی داشتند, من به کمپیوتر آشنایی داشتم و برای اداره مذکور پروگرام می ساختم.

 از همان جا خود را کاندید کردم به یک بورس و بعد از سپری کردن امتحان موفق گردیدم و رفتم به انگلستان و در پولی تخنیک آکسفورد انگلستان و مسلک مجادله با حوادث طبعی را که به مسلکم مرتبط بود آموختم وبعد از ختم دوره درس, به انجنیری امپریال کالج لندن به خاطر تست ساختمان بالای میز زلزله معرفی گردیدم چون میز زلزله که خیلی قیمتی است تنها در انجنیری امپریال کالج موجود است. آنجا هم تحقیقات مسلکی را روی میززلزله مصنوعی تحت نظر پروفیسور شناخته‌شده جهان امبرسیس انجام دادم. بعد از ختم تحصیلات به کشور برگشتم؛ که چندی بعد نظام تغیر کرد؛ و جنگ های داخلی شروع شد متاسفانه مسلکی را که جدیداً آموختم نسبت شدت جنگ های کابل نتوانستم در این راستا به کشورم خدمت موثر کنم؛ اما بعد از سقوط طالبان چانسی از طریق دولت نیافتم برا ی کار اما خوشبختانه بازهم از طریق ادارات بین‌المللی در کابل کارهای موثر کردم که از کارم راضی هستم.

پرسش: محترم قیام صاحب شما برای اولین بار چگونه به هنر موسیقی روی آوردید، و این هنر را به طور علمی و مسلکی از چه کسانی، چطور و در کجا فراگرفتید؟

پاسخ: من از چند نسل یعنی پدرم دکتور طب نظامی, پدر کلانم قیام الدین خان از افسران نظامی دوره مرحوم امان‌الله خان غازی, و پدر پدر کلانم بنام عبدالمجید همه نظامی بودند؛ یعنی در یک فامیل نظامی و روشن‌فکر در کوچه قاضی فیض‌الله خان شهر کهنه کابل به دنیا آمدم. پدرم مرحومم زمانی که تازه تولد شده بودم طنبورنوازی را از مرحوم زمان شوقی که عسکرش بود آموخته بودند و گاه‌گاهی در خانه وقت فراغت از کار دولتی یا معاینه خانه, نیکو تنبور می‌نواخت. همچنان پدرکلان مادری ام که آدم با رسوخ در کابل بود و وضع اقتصاد بهتری داشت. بعضی از استادان نامدار خرابات را به خانه میخواست و به آنها گوش میداد. از همانجا تأثیر جادویی موسیقی بالایم اثر گذاشت.

 تا صنف دوم مکتب را در مکتب ابتدایی ابوریحان البیرونی خواندم در شهر کهنه کابل.

 بعد پدرم به صفت سر طبیب لوای میمنه و بعد سرطبیب شفاخانه فرقه هژده مزارشریف تبدل شدند. همانجا که طفل شاید صنف سوم یا چهارم بودم از بازار یک غیچک وطنی را خریدم. بدون رهنمایی شروع کردم. بعد تونت را یاد گرفتم که مانند توله است. وقتی صنف هشتم لیسه باختر مزارشریف بودم پدر مرحومم دوباره به کابل تبدیل شد و من شامل لیسه نادریه شدم. به اجازه پدرم بعد از وقت مکتب, به کورس موسیقی وزارت معارف شامل شدم که معلمین آن دو مرد و دو خانم همه اطریشی بودند از همدوره های آن کورس صابر جان شیرزوی و رحیم جان غفاری را اکثر می‌شناسند. موسیقی غربی را آموختم بعد از ختم کورس غربی چون علاقه‌مندی به موسیقی شرقی داشتم به کورس های موسیقی رادیو شامل شدم و دلربا را از مرحوم استاد غلام نبی آموختم, بعد از سه ماه آموزش در امتحان موفق شدم و شامل ارکستر جوانان گردیدم که مرحوم امین‌الله ندا آنرا رهبری میکرد یعنی از صنف دهم تا صنف دوازده بعداز ساعت چهار عصر به ارکستر جوانان دلربا می‌نواختم؛ و اولین بار با یک آهنگ مرحومه خانم ژیلا دلربا نواختم که ثبت رادیو شد. بنام " گیسو بپاشی بر سر شانه ... ساز قیامت گشته روانه "؛ که برایم پر خاطره بود.

بعداز فراغت از لیسه نادریه به فاکولته شامل شدم. بناً موقتا موسیقی را ترک گفتم چون خواندن انجنیری که خود میدانید وقت زیاد کار دارد و وقت برای موسیقی نمی‌ماند.

بعد از ختم فاکولته نزد مرحوم استاد رحیم بخش که دوست بسیار نزدیک پدر مرحومم بود به رسم خرابات " گُر" ماندم و رسماً شاگردش شدم.

بعضاً البته غیررسمی از استادان هندی که در کابل درس میدادند مانند استاد دیش پندت و استاد دایشنکر کلاسیک می‌آموختم البته هندی ها از طرف دولت استخدام شده بودند.

در وظیفه رسمی ام چون مرا می‌شناختند در کنسرت های رسمی حربی پوهنتون اشتراک میکردم و یعنی هم رباب می‌نواختم و هم می‌خواندم. زیاد استقبال میگردیدم. مخصوصاً قواندانان وقت مانند دگرجنرال میوند, تورنجنرال شاهپور احمد زی و جنرال عبدالواحد سراج زیاد تشویقم میکردند؛ و به اثر تقاضای منسوبین و استادان (ح. پ) دوره مرحوم داود خان شب های جشن را به شکل افتخاری بدون کدام حق الزحمه درکمپ حربی پوهنتون تا ساعت یک ودو شب می‌خواندم.

باید خاطرنشان کنم که موسیقی هیچ‌وقت مانع تحصیلات در مکتب یا فاکولته های داخل خارج و کارم نشده است بلکه احساس می‌کنم که باعث رشد حافظه‌ام نیز گردید و حتی توانستم ضمن کارم دو کتاب مسلکی انجنیری و کتاب از صدا تا آهنگ در باره موسیقی را بنویسم.

حتی در کشور پولند زمانیکه مصروف کورس زبان پولندی بودم بار اول نظر به خواهش سفیر افغانستان در پولند. ضمن یک مصاحبه البته به زبان انگلیسی چون هنوز توانایی صحبت به پولندی را نداشتم یک پارچه رباب در تلویزیون ملی پولند هم نواختم.

بعد ها به اثر دعوت رادیوتلویزیون پولند در دو فستیوال اشتراک کردم که در فستیوال اول در شهر پوزنان پولند اجرا شد دیپلوم هم گرفتم که سفیر افغانستان در پولند دیپلومم را با مهر سفارت و امضای‌شان نیز تایید کردند چون از طریق تلویزیون ملی پولند دیده بودند همچنان در اخبار شهر پوزنان در ماه می (۱۹۸۵) انعکاس یافته بود. بعد از آن با موسیقی‌دانان پولند آشنا و رابطه داشتم مخصوصاً با آقای یورک طبله نواز شاگرد استاد الله رکها خان و خانم ماریا که خود تحصیلات عالی موسیقی در شهر کراکوف و هندوستان دارد, سارنگ نواز است و شاید اولین خانمی‌باشد که سارنگ می‌نوازد؛ و شهرت زیاد در پولند دارد. گاه‌گاهی با من سارنگ نواخته است ومن هم تعدادی از راگ‌ها را برایش درس داده‌ام در سایت فیسبوک با من است.

پرسش: شما علم موسیقی را چگونه تعریف مینماید؟ به نظر شما آوازخوانان و نوازندگــان در جهت فراگیری علم موسیقی باید به کدام نکات جدی و ضروری توجه نمایند؟

پاسخ: موسیقی هنری ظریفی است که روح انسان را پرورش می‌دهد. از انسانها اولیه تا امروز بشر در هر قاره‌ای که زندگی می‌کند به موسیقی دلچسپی نشان داده‌اند حتی از موسیقی برای تداوی بعضی امراض استفاده کرده‌اند که سابقه‌اش تا (۲۶۰۰) سال می‌رسد. ابن‌سینای بلخی هم در تداوی از موسیقی استفاده نموده است؛ که امروز آنرا بنام موزیک درمانی یاد میکنند.

همان طوریکه اشاره نمودم. تعداد زیادی خوش دارند تا موسیقی بیاموزند و روح خود را تلطیف نمایند کار خوبی است؛ اما این بدان معنی نیست که حتماً در تلویزیون ها و رادیوها بخوانند. فقط کسانی این حق را دارند که شوق عالی و مهمتر تر که استعداد داشته باشند و صدای شان اثر داشته باشد. اگر جوانان در خود استعداد می‌بینند باید نزد رهنما یا استادی مراجعه کنند و تمرینات شاقه را سپری نمایند وقتی به مرحله پخته گی برسند می‌توانند در خدمت مردم قرار بگیرند.

پرسش: به نظر شما موسیقی علم است یا هنر؟ زیادتر به کدام جنبه موسیقی اهمیت داده می‌شود، به جنبه علمی یا هنری؟

پاسخ: موسیقی هم علم است و هم هنر؛ یعنی نزد هنرمندان و زیباشناسان هنر است؛ اما نزد اهل ساینس علم است. چون مبدأ ء موسیقی صوت است و صوت بخشی از فزیک است و با ریاضی هم سروکار دارد و با هم نسبت های عددی دارند؛ اما اهل هنر به جنبه هنری آن اهمیت قایل هستند. به خاطری که اگر از علم کار بگیرند پارچه‌های موسیقی خشک و بی‌اثر خواهد بود. چون موسیقی بااحساس سروکار دارد.

حتی اهل عرفان و تصوف هم به علم بودن موسیقی تاکید کرده‌اند. چنانچه حضرت مولانا بلخ دریک غزل خود که مقام ها را بامهارت تشریح کرده است دریک مصرعش نوشته:" این علم موسیقی برمن چون شهادت است ... چون مؤمنم شهادت و ایمانم آرزوست". یا حضرت سعدی فرموده است." سعدیا تاکی سخن از علم موسیقی رود ... گوش جان باید که معلومش کنی اسرار دل ". 

پرسش: فعالیت هنری تانرا چه زمانی با رادیو افغانستا ن آغاز و اولین آهنگی را که در آن زمان سرودید، چگونه مورد استقبال شنونده‌ها قرارگرفت؟ کدام آهنگی تان، شما را در بین مردم زیاد تر به شهرت رساند؟

پاسخ: همان طوریکه در بالا تذکر داده شاید صنف دهم مکتب بودم که عضو ارکستر جوانان قبول شدم یعنی اول به نواختن دلربا با هنرمندان شروع کردم. بعد از ختم فاکولته به آوازخوانی شروع کردم که معمولاً غزل می‌خواندم. در محافل خاص بسیار تشویق می‌شدم. صرف در همان اوایل دو آهنگ در رادیو ثبت کردم که یکی آن پشتو بود یک آهنگ دری. چند بار نشر شد و بعد کمتر نشر کرده‌اند راستش چندان علاقه به ثبت کردن نداشتم و تا امروز همان طور است و دوستانم زیاد تقاضا و گله می‌کند.

یگان کمپوز کرده‌ام. اولین کمپوزم صنف (۱۲) بودم, لیسه نادریه با لیسه زرغونه به خاطر جشن استقلال کنسرت مشترک داشتند. یک شعر مقبول شیر و شکر فارسی و پشتو نزدم بود آنرا کمپوز کردم بندهای پشتو مردانه بود و فارسی زنانه. فارسی اش را یک ممثله رادیو که متعلمه زرغونه بود اقلیما جان مخفی با من اجرا کرد و بی‌نهایت روی ستیژ کابل‌ننداری استقبال می‌شد که چند روز دوام کرد و آخرین کمپوزم در پشاور بود که میهنی بود. چنان هیجان میداد که در وقت تمرین با ارکستر که خودم رهبری میکردم در وقت تمرین خودم می‌خواندم با (۱۵) نفر از نوازنده‌گان رادیوتلویزیون که بارها محترم شیرمحمد غزنوی فریاد میکشید و رویم را می‌بوسید. بالاخره برادرم نجیب الله قیام خواهش کرد که این آهنگ را من می‌خوانم؛ اما متاسفانه آوازش برای آهنگ مناسب نبود چون به آواز باس و کورس ضرورت داشت؛ اما همان آهنگ در دوره بعد از سقوط طالبان از وزارت اطلاعات و فرهنگ جایزه هم گرفت اما در رادیوتلویزیون نشر نشد چون خودم نخواستم نشر شود آواز ضعیف بود؛ اما وقت میسر نشد که آهنگ را خودم یا کدام نفر دیگر بخواند البته تصنیف آن هم از خودم است و این‌طور " پشتون تاجیک هزاره و ازبک بلوچ ما ... هم ترک پشه یی هم اهل هنود ما ... با وحدت ملی افغانانو ورو ولی ... ویرانه‌های جنگ تو آباد می‌کنیم ...از جهل و فقر تفرقه آزاد می‌کنیم ".

 اما زیاد تر شهرتم با تشریح دادن موسیقی از طریق تلویزیون ملی, نوشته‌هایم و تربیه یک تعداد جوانان به شمول شاگردان خارجی ام از آلمان, ایتالیا و پولند بودند و کنسرت های رسمی که خواندم و زیاد تشویق می‌شدم.

پرسش: شما درقسمت ساختن و کمپوز آهنگ‌های تان برای اولین بار از کجا و چطور آغاز نمودید؟ آیا کسی دیگری هم شما را درین قسمت همکاری نموده یا خیر؟

پاسخ: نخیر هیچ‌کسی همکاری نکرده است شوق وافر و تلاش هایم به هنر موسیقی بوده اما تشویق های استادم و اهل فرهنگ هنردوستان زیاد کمکم کرد.

پرسش: شما سبک را در هنر موسیقی چگــونه تعریف می‌نماید، پیرو کی و کدام نوع سبک هستید.

پاسخ: یکی از نویسندگان فرانسوی در باره سبک می‌گوید: سبک نظم و حرکتی است که در افکار خود داریم.

در موسیقی سبک روشی است که کمپوزیتوریا آوازخوان یا حتی نوازنده, می‌تواند افکار و احساسات خود را بدان وسیله نمایش داده و بیان کند.

سبک در ملل مختلف دنیا روی قواعد معینی به وجود می‌آید. موسیقی هر ملتی سبک خاص خود را دارد؛ که معرف همان ملت است.

پرسش: شما منحیث یک هنرمند متعهد و رسالتمند موسیقی کشورما برای حفظ و زنده نگاه‌داشتن موسیقی اصیل افغانی چه کارها و فعالیت های را تا کنون انجام داده‌اید؟

پاسخ: همان طوریکه در بالا تذکر دادم من یک انجنیر ساختمان هستم و وظیفه دولتی داشتم یا در ادارات بین‌المللی کار میکردم هیچ‌وقت مامور رسمی رادیوتلویزیون ملی نبوده‌ام, هر کاری را که در موسیقی انجام داده‌ام بعد وقت رسمی بوده و وقت به‌کارهای هنری که شما اشاره کردید نداشتم تا دراین‌باره کار کنم و اکنون هم کاری که می‌کنم برای ادامه زندگی ام همان کار مسلکی انجنیری است به طور شخصی نه دولتی؛ و در طول عمر هیچ‌وقت از موسیقی عایدی به‌دست نه آورده‌ام همه کارهای هنری ام افتخاری بوده است.

در این کار کمتر سهم داشتم.

 اما قبلا مرحوم فرخ افندی رهبر ارکستر جاز سال های دوره شاهی یک تعداد زیاد آهنگ های اصیل پشتو را جمع‌آوری و به نوت غربی آماده کرده بودند که توسط مرحوم محمد دین ژواک به شکل کتابی ضخیمی آماده شد و توسط انجمن هنرمندان بعدها نشر شد و هم چنان مرحوم استاد ننگیالی هم در حدود یک‌صد آهنگ اصیل فارسی پشتو, ازبکی و هزارگی را از نقاط مختلف کشور جمع‌آوری و به شکل غربی نوت کرده بودند که انجمن هنرمندان آن را نیز به نشر رساند. متاسفانه تعداد زیاد آن هنوز در تهکوی دفتر انجمن باقی بود که تحول آمد و در وقت جنگ های کابل توسط سه نفری که برادر بودند با فامیل خود در تعمیر اتحادیه زندگی می‌کردند آنها را برای تسخین در بخاری سوختاندند. لازم است هنردوستان کمک مالی کنند تا هر دو کتاب دوباره چاپ شود غنیمت بزرگی است.  

پرسش: محترم قیام صاحب در عرصه هنر موسیقی چطور به شهرت رسیدید؟

پاسخ: در فوق تذکر دادم, همه هنردوستان خاص می‌دانند که بعد از تعلیم موسیقی از صنف نهم شامل ارکستر جوانان شدم در بالا تذکر دادم و با یک تعداد آوازخوانان دلربا می‌نواختم و در تلویزیون ملی در برنامه‌های هر پانزده روز, موسیقی غزل و کلاسیک, با پرودیسری مرحوم ظاهر هویدا قبل از شروع آهنگ های استادان در برنامه غزل و کلاسیک, انواع موسیقی غزل و کلاسیک و راگ‌ها و تات ها را تشریح میکردم زمانی که همه استادان در قید حیات بودند و این کار در آن زمان ساده نبود. حتی زمانی دوره تحصیلاتم در پولند, وقتی رخصتی کابل می‌آمدم چون وقت کم بود, روز های جمعه مرحوم ظاهر هویدا استدیو تلویزیون را آماده میکردند و ادامه لکچرها را ثبت میکردم و دوباره پولند می‌رفتم که شاید در آرشیف تلویزیون ملی باشد اگر ضایع نشده باشد. همچنان مقالات معلوماتی را مسلسل در جراید کشور از جمله مجله سباوون زمانی که محترم ظاهر طنین مدیر مسول بودند به شکل سریال گونه نشر میشد. با به وجود آمدن انترنت مقالاتم در سایت‌های افغان نشر شده است. چند سال قبل نظر به خواهش محترم داکتر واحد نظری که رییس نشرات تلویزیون شمشاد بودند از من خواهش کرد. از طریق تلویزیون شمشاد موسیقی را درس می‌دادم. یا از آموزش شاگردان بعد از وقت رسمی که تعدادشان به شهرت رسیدند. همچنان کتاب از صدا تا آهنگ را نوشتم که زیاد مورد قبول واقع شد؛ اما متاسفانه کتاب از صدا تا آهنگ در زمان مهاجرت در پشاور نشر شد و مردم از ترس طالبان جرأت نمی‌کردند که کتاب را داخل کشور بیاورند اما زیاد تر افغانها به آمریکا و جرمنی و بعضی کشور های دیگر بردند.

 نظر به خواهش دوستان که دوباره نشر کنم. شروع کردم به بازنویسی دوباره آن با مطالب تحقیقی جدید و همراه با چهار سی دی که تعداد کمتر از یک‌صد راگ با نوتیشن غربی و شرقی و به شکل عملی هر راگ را برای دو دقیقه هم ضمیمه داشته باشد؛ اما متاسفانه نسبت بلند رفتن هزینه نشر آن موفق نشدم و مواد آماده نشر است. 

پرسش: چاپ و تکثیر آثارعلمی و هنری تان در طی چه مدتی به تحریر درآمد و استقبال مقامات هنری از آن چگونه بود؟

پاسخ: مدت دقیق آن برایم مشکل است. متاسفانه مقامات دولتی در طول همین د وازده سالی که گذشت حتی یکبار هم از کتابم یک یادآوری ساده هم نکردند. در ابتدا دولت بعداز سقوط طالبان یک تعداد از هنرمندان خواهش کردند که جناب سید مخدوم رهین که وزیر فرهنگ است شاید هنرمندان را نشناسد یکبار نزدشان بروید و یک جلد کتاب تانرا برایش ببرید. رفتم در اتاق انتظار دیر نشستم. او با خارجی ها ملاقات داشت. وقتی خارجی ها خلاص شدند با آنها یکجا از دفتر خود برآمدند و برایم گفتند شما چه کار دارید با من؟ گفتم کار به‌خصوصی ندارم. یک جلد کتابم را برایتان آوردم. کتاب را به بسیار بی‌تفاوتی گرفت و آنرا به بادی‌گارد خود داد. فقط فرمودند که کاشکی دیگر انجنیران هم این کارها را بکنند؛ و سخن‌شان سخت متأثرم ساخت و پشیمان شدم از آمدن نزدشان.

بلکه خاطره تلخی تری که از وزارت فرهنگ دارم. دوبار مرا خودشان موظف ساختند که در باره موسیقی و فولکلور باید در سمینار سارک در هندوستان بروم. من مواد به شکل پریزنتیشن به زبان انگلیسی تهیه کردم؛ و نظر به مکتوب رسمی‌شان وزارت امور خارجه پاسپورت خدمت هم دادند؛ اما بار اول که در دوره محترم کریم خرم بود سه نفر از زور داران رفتند و بار دوم در دوره محترم رهین باز هم تکرار از من خواهش کردند من معذرت خواستم اما معین صاحب وزارت آقای وحید سلطان که در هر دو دوره معین بودند برایم گفت که انجنیر صاحب کدام هنرمندی را روان کنم که هم موسیقی اکادمیک بداند؟ و هم مثل شما به آسانی به انگلیسی سخنرانی کند. قبول کردم وقتی زمان سمینار نزدیک شد با وجودی که آماده شده بودم باز کدام سمارق زوردار را روان کردند این بدترین خاطره‌ام است.

اما کتابم بعد از نشر در مجلات و جراید افغان‌ها در پشاور، در مجله دُردری در ایران، اخبار امید در امریکا و دریک تلویزیون افغان ها در هامبورگ جرمنی تقدیر شد که از ایشان متشکرم.

پرسش: موسيقی اصیل افغانی در سرزمین هنرپرور و هنردوست ما در محافل و مجامع هنری مردمی در مناطق مختلف رشد و تکامل نموده است. شما در مورد انواع موسیقی در کشور ما چگونه می‌اندیشید؟

پاسخ: افغانستان عزیز یک کشور چندملیتی است و هر ملیت موسیقی های بخصوص خود را دارند با ریشه مشترک. موسیقی های شهری ما به‌خصوص شهر های کلان متأثر است از راگ های هند؛ و غزل‌خوانی, یگان کلاسیک و تهمری و بعضاً جوانان به موسیقی نوع غربی به شکل گروه‌های هنری ظهور کردند, مخصوصاً کابل, قندهار, هرات و جلال‌آباد, مزارشریف و غیره؛ اما در نقاط دوردست کشور مثلا سمت شمال هنوز هوای موسیقی باستان که تحت تأثیر مقام های دوازده‌گانه باستانی ماست سینه‌به‌سینه دوام کرده اما متاسفانه اجرا کننده‌ها به عمق آن اکادمیک نمی‌دانند. یا حتی کهن ترین موسیقی هنوز هم در مناطق نورستان و شمال شرق کشور مانند مناطق پامیر و قسمت های دوردست بدخشان باقی مانده است مثلا موسیقی چندصدایی یا پولی فونیک؛ که یک محقق اطریشی بنام پروفیسور" هارمن پرسل" در باره موسیقی نورستان تحقیقات جالبی انجام داده است هارمن پرسل به گفته خودش افغانستان را مدت پنج سال با پای پیاده مسافرت کرده و تحقیق نموده است. یا یک محقق فرانسوی بنام" موسیولوجی دیلور" شاید نیم‌قرن قبل یک مقاله جالب در باره موسیقی های مختلف افغانستان و اتن های محلی نوشته که مرحوم عبدالرحمن پژواک مقاله را به انگلیسی ترجمه و به یکی از مجلات انگلستان به نشر رسیده است که قسمت آنرا من به فارسی ترجمه و در کتاب از صدا تا آهنگ خودم جا داده‌ام. نقطه جالبی را که این محقق فرانسوی در مقاله خود اضافه کرده است که موسیقی افغانی موسیقی دو دنیاست یعنی دروازه است بین موسیقی شرق و غرب و او اضافه کرده است شباهت های دارد با موسیقی های اسکندوی و مراکشی و یک آهنگ بنام " اویرگین " فرانسوی.

پرسش: شما در بخش آهنگ‌های طنزآمیز و انتقادی، نقش و رسالت هنری کدام هنرمندان را می‌ستاید، محبوب ترین و معروف‌ترین آوازخوانان درین بخش کی ها بودند؟

پاسخ: راستش کمتر به این آهنگ توجه کرده‌ام و نمی‌توانم جواب خوب بدهم.

پرسش: شما نقش موثر شاعران، تصنیف‌سازان، آهنگسازان، آوازخوانان و هنرمندان را در قسمت زمینه‌سازی پیشرفت و تکامل آهنگ‌های حماسی و میهنی چگونه ارزیابی می‌نماید؟

پاسخ: آهنگ های میهنی و حماسی را زیاد دوست دارم. از زمان مرحوم استاد قاسم اسناد است اما پیشتر از آن را خبر ندارم چون ریکارد کردن در کشور نبوده است. از دو آهنگ استاد قاسم درزمان محاربه استقلال زیاد خوشم می‌آید که یکی آن را همه هموطنان شنیده‌اند (ناز دارد بی‌سر و سامانیم) و یک آهنگ دومش متاسفانه ناشناخته مانده است. بار اول با مرحوم استاد رحیم بخش یکجا رفتیم به خانه یک دوستش آن کست را به فرمایش استاد ماند در راگ ملتانی و شعر شش مصرع ای از مرحوم مستغنی است یعنی ندای یک مادر به فرزند سربازش است و مطلبش این بود که فرزندم بدون کسب آزادی برنگردی ورنه شیرم را برایت نمی‌بخشم. متاسفانه نه پسران مرحوم استاد قاسم آن آهنگ را خوانده و نه شاگردانش از جمله استاد رحیم بخش. من آن آهنگ را صرف یک بار برای پنچ دقیقه شنیده‌ام و به حافظه‌ام است و گاه‌گاهی در یگان محفل دوستان می‌خوانم. البته بعداً اکثریت هنرمندان ما حتماً آهنگ های میهنی و حماسی خوانده‌اند مثال آقای استاد مددی, مرحوم استاد اول میر, مرحوم مسحورجمال, مرحوم احمد ظاهر, مرحوم استاد زلاند و خلاصه همه که نام بردن همه مشکل است؛ اما در این اواخر یک جوان بنام لطیف ننگرهاری یگان آهنگ میهنی را بسیار با احساس خوانده است که خوشم می‌آید.

پرسش: به نظر شما چه تفاوتی میان آلات و وسایل موسیقی اصیل افغانی با موسیقی کشور های غربی وجود دارد؟

پاسخ: اگر منظور تان صرف آلات موسیقی باشد. آلات موسیقی غربی پیشرفته‌تر ساخته شده است. حتی هارمونیه آله موسیقی هندی نیست بلکه انگلیس‌ها بار اول هارمونیه را به هند آوردند. آلات موسیقی ما پرده‌های ساده و طبعی دارند؛ اما خوش‌آواز و مطبوع اند و به گوش‌های ما آشنا است.

پرسش: به نظر شما مشهور ترین آلات و وسایل موسیقی اصیل افغانی کدام‌ها اند؟ نقش عمده و اساسی کدام هنرمندان نوازنده می‌تواند بر جسته شود؟

پاسخ: اگر به گذشته‌های دور در باره آلات موسیقی سرزمین ما فکر کنیم آلاتی بوده‌اند که بنام های " وانا, یونا, دندوبهی " یاد شده‌اند؛ اما بعد ها آلات موسیقی آریانای کبیر شامل حوضه بزرگ می‌باشد مانند:

به استناد شهنامه و دیگر آثار شعرا، آلات موسیقی مروج در منطقه وسیع آریانا کهن عبارت بودند از: نی، چنگ، زنج، کنار یا سنتور، زنگ، تاس، دنبک، زیل یا نوع چنگ، سورنای، غژک، ارغنون، دف، چغانه یا قانون، کرنا، ناکر یا نغاره، انابال یا طبل، دمبوره، رباب تنبور و غیره بوده‌اند. قابل ذکر است که کلمه ارگن از ارغنون گرفته‌شده است.

مثلا زیر بغلی هم شامل همین حوض ها است یا دهل ریشه افریقایی دارد.

پرسش: شما سبک موسیقی لوگــری را با موسیقی (سویت) اروپایی که یک موسیقی لایت غربی است چگــونه مقایسه می‌نمایید؟

پاسخ: شباهت های دارند؛ و اما اگر در سطح بالا موسیقی غرب و شرق را مقایسه کنیم. تفاوت زیاد و جود دارد. موسیقی شرقی میلودیک و یک‌صدایی است که به گوش غربی ها آشنا نیست و فکر میکنند موسیقی یکنواخت است؛ که این‌طور نیست؛ و موسیقی غرب چندصدایی پولی فونیک است مثلا سمفونی ها که به گوش شرقی ها آشنا نیست و شرقی ها کمتر به موسیقی عالی سمفونیک علاقه دارند.

پرسش: در سبک موسیقی ننگرهاری (د حجره مجلس) و (دیره مجلس) که معمولاً به‌وسیله آوازخوانان ولایات شرقی کشور برگزار می‌شود و از غنا و اصالت های خاص هنری برخوردار است. آوازخوانان این سبک در زمان های مختلف مجالس گوناگون برپا نموده‌اند مگر درین اواخر ازین مجالس سروصدای وجود ندارد واگراست هم خیلی ها ضعیف. به نظر شما علت این امر چه است؟

پاسخ: در این اواخر شوق ها به نوع درآمد پولی تبدیل شده است. هنرمندان امروز کمتر توجه دارند به فرهنگ ملی, اکثریت به پول فکر میکنند و توجه دارند به سی دی سازی ها همراه با رقاصه‌ها یا تقلید کلپ های غربی برای فروش.

پرسش: استاد گلزمان که یکی از پیشگــامان سبک موسیقی پکتیایی است و در آرشیف رادیو و تلویزیون آهنگ‌های معروف فلکوریک دارند از نظر شما کدام آهنگ‌های شان بیشتر درخشیده است؟ مهربانی نموده در مورد نقش مثمر و ارزنده یی هنری استاد گــلزمان به طور مختصر معلومات ارایه نمایید.

پاسخ: استاد گلزمان را از زمانیکه در کورس موسیقی رادیو شامل شدم یعنی صنف نهم مکتب تا امروز می‌شناسم. زیاد در موسیقی زحمت کشیده آهنگ‌های زیاد هم برای خود و هم برای هنرمندان ساخته است. ابتدا با داریه آهنگ می‌خواند. استعدادی خوبی دارد. مشکل استاد گلزمان فقط عدم دسترسی به نوشتن و خواندن است ورنه زیاد تر ارتقا میکرد. در زمان مهاجرت در پشاور یک (ان جی او) افغانی از من تقاضا کرد که باید برای بازتوانی هنر موسیقی که در حال رکود است و اکثریت هنرمندان در زمان طالبان برای پیدا کردن اعاشه فامیل خود به‌کارهای غیر هنری مبادرت کرده‌اند کمک کن. قبول کردم و به تعداد (۱۵) نفر از نوازندگان حرفه‌ای را که در پشاور مهاجر بودند جمع‌آوری و گلزمان را از کویته خواستم. همه‌روزه بدون وقفه از ساعت هشت صبح تا سه عصر تمرین ها آغاز شد و من رهبری میکردم. هفته یکروز برای‌شان سواد موسیقی و نوت نویسی را درس میدادم؛ که دو نفر از جمله استاد گلزمان و استاد امرالدین دلربا نواز زیاد دلچسپی نشان میدادند و دقیق نوت می‌گرفتند. بعد استاد گلزمان از من خواهش کرد که انجنیر صاحب من نزد شما رسماً " گر " می‌مانم و شاگرد می شوم. برایش گفتم گلزمان من در پی شهرت و پول نیستم بدون سروصدا و گر ماندن من در خدمت هستم و کمکت می‌کنم. انسان متواضع است.