در سال‌های اخیر گرایش‌های تندرو گروه‌هایی همانند القاعده و داعش توانسته‌اند بر بخشی از مردم تاجیکستان تأثیر منفی گذارند. همین امر باعث شده که تاجیکستان از یک‌سو با بحث حضور و نفوذ داعش در خاک خود مواجه باشد و از سوی دیگر، حضور اتباع تاجیک در صف تروریست‌های گروه‌هایی همانند داعش را با نگرانی دنبال کند. نوشتار زیر به بررسی این وضعیت می‌پردازد.

تاجیک‌های داعشی:

در یک سال گذشته رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی خبرهایی چند از حضور تاجیک‌ها در بین نیروهای داعش در عراق و سوریه داده‌اند. چنانچه در یک سال گذشته از یک سو حمله انتحاری در برخی شهرهای عراق توسط تروریست‌های تاجیکستانی چون «ابوعلی التاجیکی» انجام می‌گرفت و در وهله دیگری پس از اعلام خبر انتصاب یک تبعه تاجیک به سمت فرماندهی یکی از شهرهای تحت کنترل نیروهای تروریستی داعش در سوریه این امر نمود بیشتری یافت. در واقع نوع عملکرد و رویکرد داعشی های تاجیک نشان می‌داد که تاجیک‌ها به خوبی توانسته‌اند خود را در جنگ نشان دهند و مورد اعتماد سران گروه. جدا از این هر چند «نصرت نظراف» اهل کولاب تاجیکستان با لقب «ابو خالد کولابی»، شاخه تاجیکی داعش را در سوریه هدایت می‌کرد اما خبر پیوستن «گلمراد حلیم اف» فرمانده سابق پلیس ویژه وزارت کشور تاجیکستان (که ۲ ماه قبل به سازمان تروریستی داعش پیوسته بود و اخیراً در حمله هوایی ارتش سوریه کشته شد.) دولت و جامعه تاجیکستان را شوک فروبرد. در این بین اکنون نیز شمار دقیقی از تاجیکان گروهک تروریستی داعش وجود ندارد اما برخی گزارش‌ها حکایت از آن دارد که حدود ۲۰۰ تا ۶۰۰ نفر از آن‌ها در صفوف داعش در سوریه و عراق فعالیت دارند و تاکنون ۱۰۰ تن از آن‌ها کشته شده‌اند. در این راستا جهادی‌های اهل آسیای مرکزی و انتصاب تاجیک‌هایی به عنوان «امیر» می‌تواند به معنی قدرت بیشتر تاجیک‌ها و آموزش نظامی بهتر آن‌ها داشته باشد.

نگاه دوشنبه به خطر داعش:

 در واقع تاجیکستان در یک سال گذشته کوشیده است تا با اتخاذ سیاست‌هایی داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی در مقابل حضور داعش و نیروهای هوادار آن در تاجیکستان بایستد. در این راستا در بعد داخلی دولت امامعلی رحمان فشار بر بزرگ‌ترین گروه اپوزیسیون تاجیکستان موسوم به «حزب نهضت اسلامی تاجیکستان» را به شدت افزایش داده است. چنانچه دولت تلاش می‌کند قرائت خاص و محدود خود از اسلام را ارائه کند و جریان‌های اسلامی را به شدت تحت کنترل خود درآورد. در این راستا با رویکردهایی همانند كنترل مذهبی شهروندان، حمایت از اسلام سنتی و میانه‌رو و تلاش برای استفاده از آن در مبارزه با انواع اسلام وارداتی و افراطی، ترویج سكولاریزم، جلوگیری از تأمین بودجه، اتخاذ محدودیت‌هایی درباره‌ی سفر جوانان برای تحصیل در موسسه‌های اسلامی خارجی؛ ممنوع یا محدود كردن فعالیت سازمان‌های خیریه، لغو و آن‌ها را از تمامی حقوق محروم می‌کند. در واقع دولت دامنه این امر را تا حدی گسترش داده که موجب اعتراض بسیاری از مسلمانان میانه رو گردد. در بعد دیگری دولت تلاش کرده است تا با هماهنگی کشورهای همسایه چون افغانستان، ایران و روسیه و سازمان‌هایی چون امنیت جمعی، شانگهای بر روند تحرکات تندروهای افراطی نظارت دقیقی داشته باشد. در این بین اکنون دوشنبه تلاش می‌کند تا از یک سو مانع پیوستن تندروهای تاجیکی (از تاجیکستان و یا روسیه) به مناطقی چون سوریه و عراق گردد. از سوی دیگر هم با رصد دقیق نیروهای تاجیک عضو داعش در عراق و سوریه مانع بازگشت آن‌ها به تاجیکستان گردد و در همین راستا اکنون نگران تحرکات در مرز با افغانستان است. در این راستا دولت تاجیکستان از چنین امری، احساس ناامنی می‌کند. چنانچه رئیس کل گارد مرزی اداره تحت کمیته امنیت ملی تاجیکستان گفته است که حدود ۱۵۰۰ تن از گروه‌های تروریستی داعش در مرز تاجیکستان و افغانستان جمع شده‌اند.

عوامل موثر بر آینده حضور داعش در تاجیکستان:

در واقع تاجیکستان فقیرترین کشور اتحادیه جماهیر شوروی سابق است و با افغانستان مرز مشترک دارد. در این بین اکنون برخی از مقام‌های افغان هشدار داده‌اند که برخی مناطق در شمال این کشور برای آموزش شبه‌نظامیان خارجی از جمله از چچن، تاجیکستان و پاکستان استفاده می‌شود و این امر با توجه به مرز ۱۴۰۰ كیلومتری تاجیكستان با افغانستان می‌تواند بستری برای حضور داعش در تاجیکستان باشد. از سوی دیگر با توجه به شرایط اقتصادی در روسیه و کار هزاران تاجیک در آنجا داعش می‌تواند بسیاری از آن‌ها را در مسکو به خود جذب کند و با آموزش به تاجیکستان روانه کند. گذشته از این نیز باید توجه داشت که در سال‌های اخیر به دلایل مختلف، بحث اسلام‌گرایی و افراط‌گرایی در تاجیکستان باهم درآمیخته. در بعد دیگری هر چند دولت اکنون گرایش‌های تندرو و رادیکال تحت تأثیر جریان‌های اسلامی جهان عرب و به ویژه گروه‌هایی همانند القاعده و داعش را تحت کنترل نسبی دارد، اما اگر این نیروها تحت تأثیر تلاش‌های عناصر خارجی بیشتری باشند و مورد حمایت برخی از قدرت های غربی قرار گیرند تهدید داعش برای دولت تاجیکستان بیشتر خواهد شد. در این بین در شرایطی که دولت بر جدایی دین از سیاست اصرار می‌ورزد، اگر نتواند به درستی راه اسلام میانه و هواداران آن را نشان دهد و به حمایت گسترده از این جریان بپردازد عملاً دایره نفوذ تندروها و سلفی‌ها در کشور گسترده‌تر خواهد شد و زمینه نفوذ داعش فراهم تر خواهد شد. در بعد دیگری در واقع هر چند اخیراً سرهنگ حلیم اف (که اعلام کرده بود با هدف برقراری خلافت اسلامی به تاجیکستان بازخواهد گشت) هدف حمله جنگنده‌های نظامی سوریه قرار گرفت و کشته شد اما نوع استراتژی داعش در تاجیکستان هم می‌تواند بر میزان تهدید این گروه در تاجیکستان موثر باشد. در کنار این نیز عواملی چون نوع توان دولت بر ضد گروه‌های افراطی در شرق تاجیكستان، نفوذ گروه‌های افراطی آموزش‌دیده در افغانستان و پاكستان، حمل.

سرطان ۱۳۹۴